Í fornöld var það mjög tíðkað á Suðurnesjum að fara út í Geirfuglasker til að sækja þangað bæði fugl og egg. Þóttu þær ferðir jafnan hættulegar og varð að sæta til þeirra góðu veðri því bæði eru skerin langt undan landi og svo er líka mjög brimsamt við þau.

Einu sinni sem oftar fór skip eitt út í Geirfuglasker. Geymdu sumir skips en sumir fóru upp í skerin eftir eggjum. Ókyrrði þá sjóinn fljótt svo að þeir urðu að fara burtu fyrr en þeir hefðu viljað. Komust eggjatökumennirnir með illan leik upp í skipið, allir nema einn. Hann kom seinastur ofan úr skerinu því hann hafði farið lengst og hugsað að ekki mundi liggja svo mikið á. Hann var sonur og fyrirvinna ekkju nokkurrar sem bjó að Melabergi í Hvalsnessókn og var hinn ötulasti maður og á besta aldri.

Þegar nú maðurinn kom niður að skipinu, þá var hafrótið orðið svo fjarskalegt við skerið að honum varð ekki náð út í skipið, hversu mjög sem þar var leitað lags við. Urðu skipverjar að fara burtu við svo búið og töldu þeir manninn af með öllu nema hans yrði bráðlega vitjað. Héldu þeir svo í land og sögðu hvar komið var og átti nú að fara í skerin og vitja mannsins, hvenær sem þar gæfist færi á. En eftir þetta varð aldrei framar komist út í skerin um sumarið fyrir brimi og stórviðrum. Var þá hætt með öllu að hugsa til manns þessa framar eða leiða sér í hug að hann mundi nokkurn tíma sjást lifandi framar.

Nú leið og beið þangað til sumarið eftir. Þá fóru Nesjamenn á skipi út í Geirfuglasker, eins og þeir voru vanir. Þegar eggjatökumennirnir komu upp í skerið, urðu þeir hissa þegar þeir sáu þar mann á gangi þar sem þeir áttu sér hér engra manna von.

Maðurinn gekk til þeirra og þekktu þeir þar Melabergsmanninn sem eftir hafði orðið sumarið áður í skerinu. Gekk það öldungis yfir þá og þóttust sjá að þetta væri ekki einleikið. Forvitnaði þá nú heldur en ekki að vita hvernig á þessu öllu stæði. En maðurinn sagði þeim óljóst frá því sem þeir spurðu en í skerinu sagðist hann alltaf hafa verið og ekki hefði væst um sig.

Samt bað hann þá að flytja sig á land og gjörðu þeir það fúslega. Var Melabergsmaðurinn hinn glaðasti en þó fremur fátalaður. Þegar í land kom, varð þar hinn mesti fagnaðarfundur og þótti öllum þessi atburður allur undrum gegna og enga glögga grein vildi maðurinn gera um veru sína í skerinu.

Nú leið enn og beið og var hætt að tala um nýlundu þessa. En seint um sumarið, einn góðan veðurdag þegar messað var á Hvalsnesi, varð sá atburður sem alla kynjaði á.

Við kirkjuna var fjöldi fólks og þar á meðal Melabergsmaðurinn. En þegar fólkið kom út úr kirkjunni, stóð uppbúin vagga við kirkjudyrnar og lá ungbarn í vöggunni. Ofan á vöggunni lá dýrindis ábreiða sem enginn þekkti hvað í var. Á þetta varð öllum starsýnt mjög og enginn leiddi sig að vöggunni eða barninu og enginn lést þar vita nein deili á.

Nú kemur prestur út úr kirkjunni. Sér hann vögguna og barnið og furðar á þessu öllu, ekki síður en aðra. Spyr hann þá hvort nokkur viti deili á vöggunni og barninu eða hver með það hafi komið eða hvort nokkur vilji að hann skíri barnið. En enginn lést vita neitt um þetta og enginn þóttist hirða um að hann skírði barnið.

En af því presti þótti allur atburður með Melabergsmanninn kynlegur, spurði hann hann ítarlegar um allt þetta en aðra en maðurinn brást þurrlega við og sagðist ekkert vita um vögguna né barnið, enda skipti hann sér öldungis ekkert um hvorugt. En í því bili sem maðurinn sagði þetta, stóð þar kvenmaður hjá þeim, fríð sýnum og fönguleg, en æði svipmikil.

Hún þreif ábreiðuna af vöggunni, snaraði henni inn í kirkjuna og segir: „Ekki skal kirkjan gjalda.“

Síðan víkur hún sér að Melabergsmanninum og segir við hann mjög reiðulega: „En þú skalt verða að hinu versta illhveli í sjó.“

Greip hún þá vögguna með barninu og hvarf með allt saman og sást ekki síðan. Presturinn tók ábreiðuna og lét gjöra úr henni altarisklæði handa kirkjunni og hefur það verið þar til skamms tíma og þótti hin mesta gersemi.

Nú víkur sögunni til Melabergsmannsins. Honum brá svo við orð hinnar ókunnugu konu að hann tók undireins á rás frá kirkjunni og heim til sín. Ekki stóð hann þar við, heldur æddi sem vitstola norður eftir, þangað til hann kom fram á Hólmsberg, sem er fyrir vestan Keflavík, en berg það er fram við sjó, býsna hátt og þverhnípt.

Þegar hann kom fram á bergsbrúnina, staldraði hann við. Varð hann þá allt í einu svo stór og þrútinn að bergið sprakk undir fótum honum og hljóp fram klettur mikill úr hamrinum. Stakkst maðurinn þar fram af í sjóinn og varð í sama augnabragði að feikilega stórum hvalfiski með rauðan haus því maðurinn hafði haft rauða húfu eða hettu á höfðinu þegar hann brást í hvalslíkið. Af þessu var hann síðan kallaður Rauðhöfði. En kletturinn sem fram hljóp með hann í sjóinn stendur enn fram í sjónum austarlega undir Keflavíkurbergi og er kallaður Stakkur.

Það er sumra manna sögn að nú hafi það komið upp á Melabergi eftir móður mannsins að hann hefði sagst hafa dvalið um veturinn í skerinu í álfabæ einum í góðu yfirlæti. (Sumir segja að maðurinn hafi heitið Helgi og því er skerið síðan nefnt Helgasker.) Hefðu þar allir verið sér vel en þó hefði hann ekki getað fest þar yndi.

Fyrst þegar hann hefði orðið eftir af lagsmönnum sínum í skerinu, hefði hann gengið um skerið í eins konar örvilnan og verið að hugsa um að steypa sér í sjóinn og drekkja sér til að stytta hörmungar sínar. En þá sagði hann að til sín hefði komið stúlka, fríð og falleg, og boðið sér veturvist og sagt að hún væri ein af álfafólki því sem ætti heima í Geirfuglaskeri.

Þetta þá hann en vegna óyndis fékk hann heimfararleyfi sumarið eftir. Þá sagði hann að álfastúlkan hefði sagst ganga með barni hans og skyldi hann muna sig um að láta skíra það, ef hún kæmi því til kirkju þar sem hann væri viðstaddur, en ef hann gjörði það ekki, mundi hann gjalda þess grimmilega.

Sumir segja að maðurinn hafi sagt móður sinni frá þessu einhvern tíma einslega um sumarið. Sumir segja að hann hafi gjört það um leið og hann gekk um á Melabergi frá kirkjunni seinast en sumir segja að hann hafi sagt það einhverjum trúnaðarmanni sínum öðrum. En ekki er þess getið hvers vegna hann brá út af skipun álfkonunnar með barnsskírnina.

En nú víkur aftur sögunni til Rauðhöfða. Hann tók sér aðsetur á Faxaflóa og grandaði þar mönnum og skipum svo engum var óhætt á sjó milli Reykjaness og Akraness. Var það fjarskinn allur sem hann gjörði illt af sér í skipsköðum og manntjóni en enginn gat að gjört eða stökkt óvætti þessum burtu og áttu margir um sárt að binda af hans völdum, þó ekki séu þeir nafngreindir neinir sem hann drap eða tölu hafi verið á þá komið. Upp á síðkastið fór hann að halda til á firðinum milli Akraness og Kjalarness og er sá fjörður síðan kallaður Hvalfjörður.

Þá bjó gamall prestur í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd. Hann var blindur en þó ern að öðru leyti. Hann átti tvo syni og eina dóttur. Voru systkini þessi öll upp komin þegar hér var komið sögunni og hin efnilegustu og ann faðir þeirra þeim mjög. Prestur var forn í skapi og vissi jafnlangt nefi sínu. Synir hans reru oft út á fjörðinn á báti til fiskjar. En einu sinni urðu þeir fyrir Rauðhöfða og drekkti hann þeim báðum.

Presturinn faðir þeirra heyrði að synir sínir væru drukknaðir og svo af hvers völdum. Féllst honum mikið til um sonamissinn. Litlu síðar, einn góðan veðurdag, biður hann dóttur sína að koma og leiða sig niður að firðinum sem er þaðan ekki alllangt frá bænum. Hún gjörir svo en prestur tekur sér staf í hönd. Staulast hann nú með hjálp dóttur sinnar ofan að sjónum og setur stafinn fram undan sér út í flæðarmálið og styðst svo fram á hann. Spyr hann þá dóttur sína hvernig sjórinn líti út. Hún segir hann vera spegilfagran og sléttan.

Að lítilli stundu liðinni spyr karl aftur hvernig sjórinn líti út. Stúlkan segir að utan fjörðinn sjái hún koma kolsvarta rák, líkt og stórfiskavaður ösli inn fjörðinn. Og þegar hún sagði rák þessa komna nærri á móts við þau, biður prestur hana að leiða sig inn með fjörunni og gjörir hún það. Var röstin jafnan á móts við þau og gekk það uns komið var inn í fjarðarbotn. En þegar grynna fór, sá stúlkan að röstin stóð af ákaflega stórum hval sem synti beint inn eftir firðinum, eins og hann væri rekinn eða teymdur.

Þegar fjörðinn þraut og þar kom að sem Botnsá kemur í hann, bað klerkurinn dóttur sína að leiða sig upp með ánni að vestanverðu. Hún gjörði það og staulaðist karlinn upp fjallshlíðina með ánni en hvalurinn öslaði einatt hér um bil jafnframt þeim upp eftir ánni sjálfri og var honum það þó örðugt mjög sökum vatnsleysis.

En þegar inn kom í gljúfrið sem áin rennur um fram af Botnsheiði, þá urðu þrengslin svo mikil að allt skalf við þegar hvalurinn ruddist áfram en þegar hann fór upp fossinn, hristist jörðin umhverfis eins og í mesta landskjálfta. Af því dregur fossinn nafn og heitir síðan Glymur og hæðirnar fyrir ofan Glym eru síðan kallaðar Skjálfandahæðir.

En ekki hætti prestur fyrr en hann kom hvalnum alla leið upp í vatn það sem Botnsá kemur úr og síðan er kallað Hvalvatn. Fell eitt er hjá vatninu og dregur það einnig nafn af atburði þessum og er kallað Hvalfell.

Þegar Rauðhöfði kom í vatnið, sprakk hann af áreynslunni að komast upp þangað og hefur síðan ekki orðið vart við hann en fundist hafa hvalbein mjög stórkostleg við vatnið og þykir það vera sögu þessari til sannindamerkis. En þegar prestur var búinn að koma hvalnum fyrir í vatninu, staulaðist hann heim aftur með dóttur sinni og þökkuðu honum allir vel fyrir viðvikið.

 

Hlustaðu á söguna:

 

Sögumaður:
Hafdís Erla Bogadóttir

Heimildir:
Íslenskar þjóðsögur.
Höfundur: Benedikt Jóhannesson/Jóhannes Benediktsson

Teiknari:
Eyrún Óskarsdóttir

Tölvugrafík:
Björk Harðardóttir

Hljóðvinnsla:
Hafdís Erla Bogadóttir

Myndband:
Markús Sveinn Markússon